The life and works of Ennius

Who was the Roman poet Ennius? How did he influ­ence Latin lit­er­a­ture? Today we dis­cuss this almost myth­i­cal Roman author, and we do it, ut mos nos­ter est, all in Latin. 

Sug­gest read­ing & watch­ing: Check out all our arti­cles and videos in Latin.

Video in Latin

Audio in Latin

Lis­ten to the audio only of this essay here on Latinitium.com or in your pod­cast app.

Latin text

De Ennio poeta per­pau­ca com­per­ta habe­mus. Pau­cis reliqui­is excep­tis omnia quae scrip­sit inter­ciderunt. Sed ne ideo fal­so credamus Enni­um fuisse  poet­as­trum qui scriberet carmi­na non leg­en­da et pror­sus indigna quae trader­en­tur. Nam hic poeta de lin­gua Lati­na et lit­teris Lati­nis et ipsa lin­gua Lati­na bene mer­i­tus est: tot tan­tique scrip­tores non modo lau­dav­erunt sed eti­am imi­tati sunt.

Etsi nobis mis­eris copia non est ope­rum Ennii, Roma­n­is vero fuit, qui eum pluri­mi faciebant. 

Videa­mus nunc ea pau­ca quae nobis de Ennio nota sunt et alia quae coniec­tura asse­qui nobis licet.

Ennius nos­ter Rudi­is in Cal­abria 239 a.Chr. n. non igno­bili genere natus est. Verisim­i­le est eum lit­teris et dis­ci­pli­n­is omne genus insti­tu­tum esse. Illis enim tem­po­ribus lit­ter­ae Grae­cae cul­tus civilis Grae­cus vige­bant in quibus adulescens haud dubie ver­sta­tus est.

Ennius tres ser­mones calle­bat, Oscum, Grae­cum Lat­inum, quam ob rem Gel­lio teste sibi tria cor­da esse dicebat.

“Quin­tus Ennius tria cor­da habere sese dice­bat, quod loqui Graece, et Osce et Latine sciret. ”

— Gel. 17.17

Bel­lo Puni­co secun­do Ennius in copi­is aux­il­iaribus stipen­dia meruit quem deinde M. Por­cius Cato Romam secum dedux­it. De Ennio Romae habi­tante, Hierony­mushaec memo­ri­ae prodidit.

“habitavit in monte Aventi­no par­co admod­um sump­tu con­tentus et unius ancil­lae ministerio.”

— Hierony­mus

Vic­tum sibi quaer­i­ta­bat lit­teris Grae­cis prof­i­tendis, id est doce­bat lit­teras grae­cas ut vitam sus­tentare posset.

Mox cum inno­tuis­set Enni­um ver­sus fun­dere, in amici­ti­am M. Ful­vii Nobil­ioris accep­tus est. Quem in bel­lum secu­tus est ut res ges­tas versibus cel­e­braret. Opera Quin­ti Ful­vi, Mar­ci Ful­vii fil­ii, civ­i­tate Romana dona­tus est et praenomen Quin­tum accepit, quem hon­orem sic expressit:

“nos sumu’ Romani qui fuimus ante Rudini.”

— Ennius

Cicerone teste mortem obiv­it anno 169 a. Chr. N.; poda­gra for­t­asse in causa fuit, de quo mor­bo sic versibus iocatus:

“Numquam poe­t­or nisi si podager”

— Ennius

Tradunt eum mor­tu­um in patri­am urbem Rudias trans­la­tum esse. 

Ennius, homo omnis Min­er­vae, fere nul­lum genus lit­ter­arum non attig­it: scrip­sit et nim mag­num opus de gestis Romano­rum ordine tem­po­ris ser­va­to scrip­sit cuius inscrip­tio est Annales, quod ex duode­vig­in­ti lib­ris con­sta­bat; idem pluri­mas tra­goe­dias et com­plures comoe­dias et epi­gram­ma­ta et alia carmi­na fecit.

Ut con­sue­tu­do illius aetatis fere­bat, Ennius haudquaquam a Grae­cis alienus erat. In tra­goedi­is con­dendis insti­tit ves­tigi­is Euri­pidis cuius fab­u­las non dubitavit imi­tari; idem praed­i­cav­it Home­ri poet­ae illius claris­si­mi ani­mum in se migravisse.

Quamquam a Grae­cis non abhor­re­bat, eis totum se non ded­it; ratione morum Romano­rum et lin­guae Lati­nae habi­ta Ennius Grae­ca et Romana ita com­mis­cuit ut aliq­uid pror­sus novi effi­ceret quod tamquam deinde qua­si exem­plum scrip­toribus futu­rum esset.

Ennius ser­monem poet­icum pro­pri­um et dis­crim­i­na generum lit­ter­arum et hexa­metrum Lat­inum condidit.

Effecit Ennius illud ut poe­sis fieret pars cul­tus civilis Romano­rum ut post eum poet­ae Romae non parvi haberentur.

Ennius eti­am in lin­gua nova­tor exti­tit, qui ea lud­ere ausus est. Finx­it nova ver­ba et ser­monem poet­icum mul­ti­modis vari­av­it. Apud eum scrip­tum legimus ver­bum ono­matopo­et­icum taratan­ta­ra quod exprim­it vocem tubae;  sic Ennius:

“At tuba ter­ri­bili soni­tu taratan­ta­ra dixit”

Iuvat hic for­t­asse afferre ali­qua quae apud Enni­um nobis for­t­asse insoli­ta videntur.

illud quod ver­ba trun­cav­it velut ”do” pro ”domus”; idem per tmesin ver­ba dis­i­unx­it ut in illo praeclaro versu

“saxo cere- com­mi­nu­it –brum”

— Enn. Ann. 609

Id est “saxo cere­brum comminuit”.

Ennius vivus hominibus accep­tis­simus fuit sub finem rei pub­li­cae lib­er­ae Annales, opus illud quo res ges­tas Romano­rum ordine tem­po­ris ser­va­to per­se­cu­tus est, dis­cip­uli lec­tita­bant et stu­diose imita­ban­tur donec in eorum locum eius suc­ces­sit Aeneis Vergilii, qui ipse Enni­um non paulum imi­ta­tus est.

Saecu­lo secun­do p. Chr. N. cum mul­ti stu­dio antiq­ui­tatis exar­sis­sent, qui ser­monem Enii anteponer­ent Vergilii,  opera Ennii den­uo in manibus terebantur.

Quamquam indi­cia sunt Ennii opera saecu­lo quin­to et sex­to lec­ta esse, tamen tot et tan­ta opera tan­ti poet­ae, proh dolor, ad nos non per­venerunt; prope­mod­um quidquid Ennius scrip­sit, inter­cid­it. Restant hodie non nisi fragmenta.

Etsi opera eius perierunt, ver­ba eius eti­amnunc nobis­cum sunt, neque vero tan­tum propter ves­ti­gia Ennii quae apud Ciceronem, Vergili­um, reperi­un­tur sed propter ver­ba ab ipso fic­ta quibus eti­amnunc utimur. In hoc genere est ver­bum illud “omnipotens”, quod Ennio accep­tum referimus.

For­t­asse alia mul­ta for­t­asse dicen­da sunt de Ennio et eius genere scriben­di, tamen haec habui quae hodie dicerem. Valete!